De verzameling Zimmermann en het inventarisatieproject.

De herontdekking van de Antwerpen-Turnhoutstellung.

Tijdens Wereldoorlog I bouwde de Duitse bezetter uit vrees voor een aanval vanuit het neutrale Nederland, een militaire verdedigingslinie van bunkers en loopgraven. In de provincie Antwerpen vinden we van deze zogenaamde Antwerpen-Turnhoutstellung nog resten terug in Antwerpen, Stabroek, Kapellen, Brasschaat, Schoten, Brecht, Rijkevorsel, Beerse, Turnhout en Oud-Turnhout.

In 2007 kwamen in het Koninklijk Legermuseum in Brussel een veertigtal ongekende WO I-luchtfoto’s van Duitse origine boven water. 
De foto’s droegen het opschrift Kaiserliche Fortification Antwerpen en werden genomen door de verder onbekende piloot Zimmermann. Onderzoekers van de Universiteit Gent toonden aan dat de foto’s uit 1918 een schat aan historische informatie bevatten: meer dan 530 militaire verdedigingselementen werden geïdentificeerd en op kaart gezet. Deze variëren van borstweringen en loopgraven, over bunkers en artillerieposten tot de forten en schansen van de buitenste fortenlinie rond de stad Antwerpen en langs het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten. 

De zoektocht naar en analyse van de bovengronds bewaarde resten van deze militaire infrastructuur in het project Zimmermann anno 2010. Inventarisatie en (omgevings)analyse van bovengronds bewaarde WO I-relicten van de Antwerpen-Turnhoutstellung heeft verrassend veel relicten opgeleverd. 

In totaal zijn meer dan 450 waarnemingen gedaan. Het gaat voornamelijk om bunkers, maar ook om loopgraven, kazematten en borstweringen. De hoeveelheid, diversiteit en de goede bewaringstoestand van de militaire elementen is uniek voor België en maakt van het geheel een uitzonderlijk stuk militaire erfgoed. 

Fotos Luc Olyslager

Vooral de goed bewaarde en indrukwekkende Duitse loopgraven uit 1917 zijn in dit opzicht belangrijk: meer dan 10 kilometer loopgraven zijn uitstekend bewaard gebleven, wat zelfs op Europees vlak uitzonderlijk is. Ook uit de beginfase van de oorlog zijn interessante aanwijzingen teruggevonden. Een reeks van zeven zeldzame Belgische bunkers uit 1914 zijn waarschijnlijk de oudste bewaarde betonnen schuilplaatsen in ons land.

Gekoppeld aan het terreinwerk vond ook historisch onderzoek en een globale omgevingsanalyse plaats. Het project resulteerde in een eindrapport dat afsluit met een visie inzake de bewaring en valorisatie van dit erfgoed en de mogelijkheden tot integratie en ontsluiting ervan. 

Binnen het Europese Interreg–2 Zeeënproject WWI - the Great War between the lines start nog dit jaar een vervolgonderzoek, waarbij voor drie specifiek uitgekozen plaatsen binnen de linie de mogelijkheden naar ontsluiting concreet worden uitgediept. De resultaten van het volledige Zimmermannproject verschijnen in boekvorm in 2013.

Bron: Provincie Antwerpen Dienst Erfgoed.