De Duitse bunkerlinie 1917 in het Mastenbos.

Op het grondgebied van Stabroek, Kapellen, Brasschaat en Schoten bevindt zich een belangrijk deel van de Duitse verdedigingslinie van 1917, de ‘Stellung Antwerpen-Turnhout die een geallieerde inval vanuit Nederland moest verhinderen. 

Nergens anders treft men een zo hoge concentratie WO1 bunkers aan, met een zichtbaar loopgrachtenstelsel, dan hier, zelfs niet in de frontlinie van West-Vlaanderen, Verdun en Artois. 

Bovendien gaat het om bouwwerken van 1917, die allen, gezien hun ouderdom, nog in goede staat zijn. Beide elementen, bunkers en loopgrachten, hangen hier een uniek beeld op over de toestand van 1917. De volledigheid van de stelling laat toe de strategie van de Duitsers te volgen. De manschappen verbleven in de schuilplaatsen, terwijl de voorste linie geobserveerd werd vanuit observatiebunkers. In geval van alarm verlieten de soldaten de bunkers en namen zij in de loopgrachten hun posities in. Alle schuilplaatsen werden opgebouwd volgens gestandaardiseerde modellen (Regelbauten) en in gewapend beton.

Een linie met fragmenten in nagenoeg ongeschonden staat.

De volledige linie liep van de kust tot de Schelde (de ‘Hollandstellung’), van de rechter Scheldeoever tot het kanaal Dessel-Schoten en dan verder langs dit kanaal tot Turnhout. Vooral het kleine stuk in Kapellenbos is na bijna een eeuw in nagenoeg ongeschonden staat gebleven, met niet alleen de bunkers, maar ook nog zeer zichtbaar op het terrein het tracé van de loopgrachten. Dit is vanzelfsprekend te wijten aan het privé karakter dat sommige domeinen nog behouden tot op de dag van vandaag. Andere delen zijn toegankelijk gemaakt voor het publiek, maar voor een zicht op de restanten is begeleiding aan te raden. Vooral in de talrijke bossen van de streek krijgt men een onwerkelijk zicht op bunkers die overgroeid zijn door bomen en struiken en helemaal verwerkt zijn in het landschap. Elders in het landschap vallen de talrijke bunkers op in de weilanden maar hun onderling verband is verdwenen.

De Duitse bunkers in de provincie Antwerpen werden in de eerste helft van 1917 door de Duitse genie gebouwd. Voor de werken werden er vanaf november 1916 Belgische werkkrachten opgeëist. In totaal werden er bijna duizend opgericht. Ten noorden van de stad wordt een lijn gevolgd iets achter de pantserforten, vergelijkbaar met het latere tracé van de anti-tankgracht, die later werd aangelegd.

Uitstekend gedocumenteerd. 

Over het ganse gebied kwam een uitgebreide documentatiebron beschikbaar, met name de Belgische militaire archieven die na 1990 in Moskou werden teruggevonden. Daarnaast werden luchtfoto’s uit 1918 (de Zimmerman foto’s) in het militair archief teruggevonden die als basis dienden voor een uitgebreide studie in opdracht van de provincie Antwerpen. De resultaten hiervan zullen in 2013 worden gepubliceerd. In de loop van 2012 werd al toelichting gegeven tijdens infomomenten in Kapellen, Stabroek en Turnhout. ATV en VRT nieuws brachten hierover verslag uit.

Een bezoek aan het Mastenbos is een reis doorheen ons versterkt verleden !

Bij een bezoek aan het Mastenbos ziet men ook op de achtergrond het pantserfort Ertbrand, dat deel uitmaakte van de grote fortengordel rond Antwerpen. Het monumentale fort staat in merkwaardig contrast met de talrijke, maar kleine en verspreide bunkers, die uiteindelijk een gelijkaardige rol moesten vervullen. Onvermijdelijk ontmoet men ook de antitankgracht, getuige van de tweede wereldoorlog. Ze loopt hier door een prachtig stuk natuur, maar gaat ook vergezeld van een uitstekend bewaarde sluisbunker.

Jan Ingelbrecht
Fotos Luc Olyslager